De walvisachtigen
"Wal-vissen”: wat een vreemde naam… En een hele foute naam ook! Wal-vissen leven immers niet aan de wal. Integendeel, deze dieren vind je enkel in zeeën, oceanen en rivieren. Hun lichaamsbouw is dan ook helemaal aangepast aan het leven in het water: ze hebben vinnen om goed te kunnen zwemmen en een gestroomlijnde vorm zodat ze gemakkelijk door het water kunnen glijden. Zeker geen WAL-vissen dus!
En "vissen" zijn het ook al niet! Al zou je dat op het eerste gezicht wel kunnen denken: ze lijken er immers sterk op. Neen, walvissen zijn zoogdieren, net zoals wij. Ze hebben haren (en geen schubben zoals de vissen), ze brengen hun jongen levend op de wereld (en leggen dus geen eieren) en ze ademen door longen. Allemaal kenmerken die hen bij de groep van de zoogdieren onderbrengen.
Tanden of baard?
Bij de walvisachtigen onderscheiden we zo'n 75 tot 80 verschillende soorten. Die kunnen in twee grote groepen onderverdeeld worden: de baardwalvissen en de tandwalvissen.
De baardwalvissen:
Een walvis met een baard, dat heb ik nog nooit gezien... En die zal je ook niet snel tegenkomen! "Baard" is hier gewoon een ander woord voor "balein". Vandaar dat deze dieren ook vaak "baleinwalvissen" genoemd worden.
"Baleinen" zijn plaatjes die van boven naar beneden aan het verhemelte van de walvis hangen en die gebruikt worden als voedselzeef. Op het moment dat de baardwalvis zijn muil opent, stromen er samen met het water ook kleine voedseldeeltjes binnen. Wanneer de walvis dan vervolgens zijn muil sluit en zijn tong tegen zijn verhemelte drukt, stroomt het water weer naar buiten. Dankzij de baleinen in zijn mond blijven de voedseldeeltjes echter achter. Grappig idee, niet waar, dat zo'n enorm dier zo'n minuscule dingen eet!
Bij de baardwalvissen vind je 3 families...
- de echte walvissen
- de grijze walvissen
- de vinvissen
De TANDWALVISSEN:
Eindelijk eens een naam die gemakkelijk uit te leggen valt! Tandwalvissen hebben inderdaad tanden. Die gebruiken ze om hun prooien te grijpen en te verscheuren.
Bij de tandwalvissen vind je 6 families terug:
- de potvissen
- de spitssnuitdolfijnen
- de rivierdolfijnen
- de echte dolfijnen
- de bruinvissen
- de grondeldolfijnen
walvisweetjes
Wereldburgers
Walvissen vind je in bijna alle zeeën en oceanen van de wereld: van helemaal in het noorden tot helemaal in het zuiden. De meeste soorten blijven niet op één plaats maar migreren naar andere zeeën wanneer ze niet genoeg voedsel meer vinden, of de temperatuur van het water niet aangenaam meer is. Vooral de baardwalvissen zijn goede trekkers.
Damp-fontein
Doordat walvissen door longen ademen, moeten ze op regelmatige tijdstippen naar de oppervlakte komen om naar adem te happen. Dat "lucht-happen" gebeurt met veel vertoon: bij het opduiken stoten ze eerst de opgebruikte lucht uit via hun spuitgat vooraleer ze nieuwe lucht in hun longen opnemen. Vroeger dacht men dat de walvis een fontein van water uitspoot. Dat was dus fout. In werkelijkheid wordt er enkel waterdamp uitgespoten. Vooral de potvis is hierin een meester: die kan de damp tot op 8 meter hoogte spuiten!
Het lied van de walvis
Walvissen communiceren met elkaar. Zij gebruiken daarbij natuurlijk geen woorden zoals wij, dat zou onder water ook niet echt mogelijk zijn, maar wel plof- en fluitgeluiden die heel ver weg nog te horen zijn. De "taal" van de walvissen werd heel toevallig ontdekt door militairen die rond het eiland Hawaï onderwatergeluiden opnamen met een recorder. Zij registreerden een hele hoop geluiden die ze niet konden thuisbrengen. Later bleken die afkomstig te zijn van de walvissen die in dat gebied rondzwommen.
Eten en gegeten worden
Voor zijn oriëntatie en het vinden van zijn prooien, gebruikt de tandwalvis een sonarsysteem of echolokatie-systeem. Dankzij dit systeem kan hij gemakkelijk aan zijn vijanden ontsnappen en voldoende voedsel vinden. De baardwalvissen hebben dit systeem niet nodig: doordat zij kleine voedseldeeltjes eten die in het water ronddrijven, moeten zij niet actief op zoek gaan naar prooien. Bovendien schrikt hun grote gestalte de meeste vijanden wel af.
Bedreigd!
Walvissen worden door heel wat gevaren bedreigd…!
De walvisjacht
Sinds het begin van de walvisindustrie heeft men zich al schuldig gemaakt aan overbevissing. Er was dan ook veel geld te verdienen met het doden van walvissen. Vroeger werden de baardwalvissen gedood om er verschillende producten van te maken: het spek werd gebruikt om olie voor olielampen, margarine en zeep van te maken; de baleinen werden gebruikt ter versteviging van korsetten; uit de kop van de potvis werd olie gehaald dat gebruikt werd in de cosmetica en voor het maken van kaarsen,... een hele waslijst van producten. Maar voor al deze zaken bestaan er nu uitstekende vervangmiddelen zodat het doden van walvissen niet veel nut meer heeft. Toch zijn er nog steeds landen, zoals Japan en Noorwegen, die op baardwalvissen jagen. Zij doden die dieren om hun vlees dat in deze landen als een echte (dure!) lekkernij wordt beschouwd.
Chemische vervuiling
Steeds vaker spoelen dode walvissen aan op onze kusten. De oorzaak daarvan ligt bij de vervuiling van de zeeën. Giftige stoffen worden in zee geloosd of komen via de rivieren in de zeeën terecht en worden samen met het voedsel opgenomen door de walvissen. Sommige sterven ervan, andere worden er heel ziek van en kunnen zich niet meer voortplanten of krijgen jongen die niet helemaal normaal zijn...
Overvloedig lawaai
Om hun weg te zoeken en vaak ook om te jagen, gebruiken de walvissen een “echolokatie-systeem”. Dat wordt echter heel moeilijk als er veel boten varen of als er industriële activiteiten uitgevoerd worden onder water (zoals onderwater-explosies).
Visserij
Een groot gevaar voor de tandwalvissen komt van de tonijnvissers. Deze vissers hebben namelijk ontdekt dat verschillende tonijnsoorten steeds in de buurt van dolfijngroepen voorkomen. Waarschijnlijk volgen de tonijnen de dolfijnen omdat deze laatste beter zijn in het opsporen van vis. Voor de tonijnvissers volstaat het dus om een groep dolfijnen te volgen - wat niet zo moeilijk is - als ze tonijn willen vangen. Zo komt het echter dat dolfijnen vaak verstrikt geraken in de netten die voor de tonijnen bedoeld waren. Ook achtergelaten visnetten vormen een groot gevaar voor de walvisachtigen. Eens ze verstrikt geraken in zo’n net, kunnen ze immers niet meer naar de oppervlakte komen om te ademen.
Boten
Botsingen tussen walvissen en boten komen veel vaker voor dan je zou denken.
De klimaatverandering
Door de opwarming van het zeewater, daalt de hoeveelheid zoöplankton, het belangrijkste voedsel van de baardwalvissen (en ook van vele vissen)!En in de rivieren…?
De rivierdolfijnen zijn waarschijnlijk de meest bedreigde walvisachtigen. Zij hebben immers bovenop deze bedreigingen nog met andere gevaren af te rekenen: dammen die de weg versperren, rivieren die worden rechtgetrokken,...
WAT DOET WWF ?
De IWC
In 1986 kreeg WWF het voor elkaar dat de Internationale Walvisvaartcommissie (IWC) een voorstel goedkeurde waarin de jacht op baardwalvissen verboden werd. Alle jaren komt deze commissie weer bij elkaar om te beslissen of dit jachtverbod nog steeds geldt. Jammer genoeg zijn er toch nog landen die dit verbod omzeilen door te beweren dat ze voor "wetenschappelijke doeleinden" jacht maken op de walvissen.
Walvisreseraten
In 1979 werd een eerste walvisreservaat opgericht in de Indische Oceaan. Een tweede reservaat zag het levenslicht in 1994. Dit walvisreservaat bevindt zich in het Zuidpoolgebied en sluit aan op het eerste. In beide gebieden worden alleen de baleinwalvissen beschermd.
Sinds 1999 is er nog een derde walvisreservaat bijgekomen in het deel van de Middellandse Zee dat Ligurische Zee wordt genoemd en zich tussen Sardinië, Corsica, Frankrijk en Italië bevindt. Hier worden ook de dolfijnen beschermd.CITES of de Conventie van Washington
Deze conventie regelt de internationale handel in bedreigde dier- en plantensoorten. Ook de walvissen werden in deze conventie opgenomen. Sommige soorten staan op Bijlage II wat wil zeggen dat deze dieren enkel uitgevoerd of ingevoerd mogen worden als je over speciale officiële documenten beschikt. Andere soorten (gangesh - dolfijn) staan op Bijlage I wat wil zeggen dat alle internationale handel in deze dieren helemaal verboden is.
“Whale-watching”
In verschillende landen heeft WWF projecten lopen waar toeristen onder begeleiding van plaatselijke gidsen, walvissen kunnen gaan bekijken. “Whale watching” worden die projecten genoemd. Op die manier verdient de bevolking toch nog geld met de walvissen, zonder dat deze laatste gedood worden.
