De mensapen

BIOLOGIE

Mens-aap… overeenkomsten
In dit dossiertje gaan we even op familiebezoek en leren we de dieren kennen die het meest op ons lijken: de mensapen. En om je een idee te geven hoe nauw we met elkaar verwant zijn: een chimpansee en een mens hebben voor 98% hetzelfde DNA.

Net als wij hebben mensapen grote hersenen en zijn ze dus behoorlijk intelligent. Ze kunnen problemen oplossen, instrumenten gebruiken en zelfs tekens leren! Mensapen zijn ook bijna even lang zwanger als mensen en krijgen meestal ook maar één jong per keer. Bovendien zijn het bezorgde mama’s en papa’s, die nog jarenlang voor hun jongen zorgen.

Verder hebben de mensapen net als wij ingewikkelde vingerafdrukken en vlakke nagels op hun lange vingers en tenen. Ook vertrouwen ze meer op hun ogen dan op hun neus.

...en verschillen!
Maar er zijn natuurlijk ook verschillen. Mensapen hebben vergeleken met ons langere en sterkere armen (handig om in bomen te slingeren!) en kortere beentjes. Ze lopen meestal op vier poten en kunnen niet alleen met hun handen maar ook met hun voeten iets grijpen.

Hun lichaam is bovendien bijna helemaal behaard. Alleen hun gezicht, oren, handen, voeten en billen zijn meestal ‘bloot’. En al zijn ze behoorlijk slim, mensapen kunnen niet praten als wij. Dat komt omdat hun stembanden anders zijn.

Wie en waar?
We rekenen vier soorten tot de mensapen: de gorilla, de chimpansee, de bonobo en de orang-oetan. Heel lang geleden waren mensapen wijd verspreid, maar vandaag vindt je ze alleen nog maar in de tropische regenwouden en bossen van Afrika en Zuidoost-Azië.

Mensapen zijn dus bosbewoners, die zich goed voelen op de grond maar vooral in de bomen.
Gorilla’s, chimpansees en bonobo’s leven in Afrika en vind je steeds in groepen. Orang-oetans leven in Indonesië, en brengen de meeste tijd alleen door.

Alle mensapen zijn in de eerste plaats verlekkerd op vruchten, bladeren en twijgjes. Daarvoor hebben ze stevige kaken en een sterk gebit. De meeste mensapen vullen hun ook plantendieet aan met vlees.

‘s Nachts slapen mensapen in een boomnest. Dat maken ze door takken over elkaar te leggen..

De vier soorten in het kort:

De gorilla (Gorilla gorilla) Typisch : De gorilla is de grootste mensaap. Leefgebied: Laagland-gorilla’s in Oost- en West-Afrika; berggorilla’s in Rwanda, Oeganda en de Democratische Republiek Congo. Gewicht en lengte: Mannetjes kunnen wel 180 kg zwaar en 1,80 meter lang worden. Wijfjes wegen tot 90 kg en kunnen 1,5 meter groot worden. Leeftijd: Gorilla’s kunnen ongeveer 35 jaar oud worden. Levenswijze: ze leven in groepen tot 30 gorilla’s. Elke groep telt een mannetje, verschillende wijfjes en hun jongen. Voedsel: Gorilla’s eten vooral planten en insecten.

de bonobo (Pan paniscus) Typisch: De bonobo is de kleinste mensaap. Vroeger dacht men dat de bonobo een ondersoort van de chimpansees was, vandaar dat hij ook dwergchimpansee genoemd werd. Leefgebied: het regenwoud in het centrale deel van de Democratische Republiek Congo Lengte en gewicht: een gemiddeld bonobo-mannetje weegt 45 kg en kan een meter groot worden. Wijfjes kunnen even groot worden maar wegen iets minder, tot 34 kg. Leeftijd: in het wild niet ouder dan 40 jaar. Levenswijze: bonobo’s leven in groepen van 20 tot 50 dieren. Ze zijn niet agressief tegen elkaar, wat bij chimpansees wel al eens gebeurt. Voedsel: vooral fruit. Soms andere delen van planten en heel af en toe vlees. Lees de fiche over de bonobo

De chimpansee (Pan troglodytes) Typisch: dit is de favoriete mensaap van veel mensen. Leefgebied: de bossen en savanne in West- en Centraal-Afrika Lengte en gewicht : Mannetjes wegen zo’n 52 kg en worden 1,4 meter groot; wijfjes wegen 40 kg en worden tot 1,2 meter groot. Een pasgeboren chimpanseejong weegt amper 1 tot 1,5 kg! Leeftijd: Chimpansees kunnen ongeveer 40 jaar oud worden. Levenswijze: in groepen van wel 50 dieren: mannetjes, wijfjes en jongen. Eén mannetje is de baas en dat is meestal niet de grootste maar wel de slimste van de bende! Voedsel: vooral vruchten, maar ook andere delen van planten en soms vlees.

L'orang-outang (Pongo pygmaeus) Typisch: Hij is het grootste dier op aarde dat in de bomen leeft Leefgebied: Het tropisch regenwoud in Borneo en Sumatra (Indonesië) Lengte en gewicht: mannetjes 90 kg en 1,4 meter ; wijfjes 50 kg en 1,1 meter. De spanwijdte van de armen van een orang-oetan kan wel 2,25 meter bedragen! Leeftijd: hij wordt niet ouder dan 40 jaar Levenswijze: de enige mensaap die meestal de eenzaamheid opzoekt. Moeder en jongen blijven wel jarenlang in elkaars buurt. Voedsel: veel fruit, soms ook andere delen van planten, vogeleieren of vlees.

BEDREIGINGEN

De mensapen hebben het in deze tijd niet gemakkelijk. En de meeste gevaren die hen bedreigen zijn te wijten aan… de mens. Dat is des te erger omdat mensapen zich maar traag voortplanten. Ze zijn dus heel kwetsbaar.

Jacht, stroperij en handel
Mensen doden apen om hun vlees op te eten. Dat was vroeger eigenlijk niet zo’n grote bedreiging voor de apen. Toen jaagden alleen de kleine gemeenschappen van mensen die in de bossen leven op de dieren.

Maar vandaag zijn er handelaars in apenvlees die veel geld willen verdienen. Ze doden veel meer apen en verkopen het vlees in de steden. Ook de huiden en schedels zijn gegeerd. En sommige lichaamsdelen worden in traditionele medicijnen gebruikt.

Maar ook de handel in levende dieren is een grote bedreiging. Tussen 1995 en 1999 kwamen wel 1000 orang-oetans in Taiwan terecht! De dieren zijn geliefd als huisdier en belanden in zoo’s en dierenwinkels.

Oorlog
Er bestaan wel wetten om de apen te beschermen maar veel halen die niet echt uit. In veel gebieden waar de apen leven is er namelijk oorlog of politieke onrust. Er zijn dus makkelijk wapens te vinden, en de mensen hebben andere zorgen aan hun hoofd dan apen beschermen. Ook komen er door de oorlog veel vluchtelingen terecht in het leefgebied van de apen.

Hun leefgebied verdwijnt!
Het rijk van de apen – de bossen – wordt alsmaar kleiner. De apen worden steeds meer gestoord en verjaagd. Houtkapbedrijven dringen steeds verder door in de bossen om bomen te kappen. Ze leggen ook nieuwe wegen aan. Bovendien zijn het vaak de werknemers van de houtkapbedrijven die op de apen jagen. En vaak wordt er ook hout gekapt waar het niet mag.

Bossen worden niet alleen voor het hout gekapt maar ook om plaats te maken voor plantages. In Indonesië steken bedrijven daarvoor zelfs bosbranden aan: een echte ramp voor de orang-oetans.

Ziekten
Net als wij kunnen apen allerlei ziekten krijgen (verkoudheid, mazelen, longontsteking, tuberculose,…). Omdat mensen en mensapen zo op elkaar lijken, kunnen we elkaar ook besmetten. En dat is slecht nieuws voor de apen én de mensen, zeker nu de mensen steeds dichter bij de apen in de buurt komen. Er stierven al veel mensen aan de ziekte ebola door besmet apenvlees te eten.

Conflicten tussen mensen en apen
Zoals we al vertelden, jagen mensen soms op mensapen om ze op te eten. Maar soms doen mensapen zich ook te goed aan de teelten van de mensen. Een enkele keer valt een aap ook al eens een mens aan. Omdat de mens steeds meer leefgebied van de apen inpalmt, komen er ook meer conflicten.

WAT DOET WWF?

Mensapen horen voor WWF bij de belangrijkste diersoorten om te beschermen.

WWF en de mensapen in Afrika

WWF werkt al jaren in Afrika om de mensapen te beschermen. In 2002 startte WWF een nieuw beschermprogramma op voor deze apen. Het omvat verschillende maatregelen:

• het leefgebied van de mensapen beschermen
• samenwerken met de lokale bevolking
• opleiding
• ijveren voor betere wetten en controle (tegen de stoperij, tegen bomen omhakken waar het niet mag,…)
• de verboden handel in mensapen en producten ervan aanpakken
• aan zoveel mogelijk mensen duidelijk maken dat het belangrijk is de mensapen te beschermen.
  

En er zijn al successen geboekt. Een paar voorbeelden:

• In het Nationale Park Kahuzei-Biega in Congo werden tussen mei en juli 2003 52 stropers gearresteerd, 700 vallen in beslag genomen en 2 levende chimpansees bevrijd.
• In het Nationale Park Salonga, ook in Congo, loopt voor het eerst een groot onderzoek naar de bonobo’s.
• Ook in Rwanda hebben de anti-stropersbrigades veel stropers gearresteerd. Sommigen kregen 4 jaar gevangenisstraf en een enorme boete. Sindsdien is de jacht op berggorilla’s er stilgevallen.
• In Gambia werkt WWF aan een project voor gorilla-toerisme. Dat brengt ook geld op voor de lokale bevolking. Die heeft er dus meer belang bij de apen te helpen beschermen dan erop te jagen.
  

WWF en de mensapen in Azië

De afgelopen eeuw is het aantal orang-oetans met 90% gedaald. Er leven nog maar zo’n 30.000 orang-oetans in de vrije natuur. De soort is dus erg bedreigd.

De belangrijkste bedreiging voor de orang-oetan is de verdwijning van zijn leefgebied. Daarom probeert WWF met zijn bosprogramma’s in de eerste plaats zo goed mogelijk de bossen in Indonesië te beschermen.

WWF-Indonesië probeert in het bijzonder twee gebieden waar nog veel orang-oetans leven als beschermd reservaat te laten erkennen:

• het Sebangau-gebied in de provincie Kalimantan
• Sabah aan de Kinabatangan-rivier

Het programma werkt met verschillende partners samen: onderzoekers, universiteiten regeringsagentschappen en lokale overheden,….

WEETJES

Gekke bekken
De gelaatsuitdrukkingen van mensapen en mensen lijken soms heel erg op elkaar. Maar vergis je niet, want ze betekenen daarom niet hetzelfde. Een brede glimlach bij een chimpansee betekent bv. vaak “Help, ik ben bang!”.

Slimmeriken!
Hoewel mensapen in de vrije natuur zelf geen tekens gebruiken kunnen ze het wel leren. De gorilla Koko kent wel 1000 tekens!

Auw m’n vingers !?
Mensapen lopen op hun voetzolen maar steunen daarbij op de bovenzijde van hun omgebogen vingers/tenen.

Gorilla-bult
Gorilla’s hebben een grote bult op hun kop waardoor ze er nog indrukwekkender uitzien. Het dominante mannetje heeft een zilverkleurige rug: hij is de chef die zijn groep leidt. Om indringers weg te jagen klopt hij met zijn handpalmen op zijn borst.

Slimme chimpansees!
Chimpansees gebruiken verschillende instrumenten: ze gebruiken een tak om mieren mee te vangen of een steen om noten te kraken. Zieke chimpansees eten geneeskrachtige planten om beter te worden.

Coupe bonobo
Een kam gebruiken ze niet, maar bonobo’s hebben wel een middenscheiding op hun hoofd. De jongen worden trouwens geboren met een donker gezicht.

Orang-oetans in de regen
Als het regent gebruiken orang-oetans een groot blad als paraplu. Baby-orang-oetans spelen in de toppen van de bomen als kleine acrobaten.